Nasze małe mieszkanie przy Baker Street bywało widownią wielu dramatycznych wizyt. Ale chyba najbardziej niespodziewane i wstrząsające były odwiedziny utytułowanego naukowca, doktora filozofii; Mr. Thorneycrofta Huxtable'a. Jego przyjście poprzedził o kilka sekund bilet wizytowy, który zdawał się być za mały, by unieść ciężar tylu tytułów naukowych, a następnie wkroczył on sam tak wielki, tak okazały i tak godny, iż zdawał się być wprost wcieleniem pewności siebie i solidności. Skoro jednak tylko zamknął za sobą drzwi, zatoczył się w kierunku stołu, potem potknął się i runął jak długi bez przytomności na skórę niedźwiedzią rozciągniętą na ziemi przed kominkiem.

Zdumieni zerwaliśmy się gwałtownie z miejsc i kilka sekund patrzyliśmy nań w zupełnym milczeniu. Ten wielki wrak ludzki świadczył o niespodziewanej a morderczej burzy, szalejącej z dala od nas na wielkim oceanie życia. Zaraz też Holmes pospieszył z poduszką, by ułożyć mu ją pod głową. Następnie wlał mu do ust nieco wódki. Bladą i obwisłą twarz nieznajomego pokrywały zmarszczki trosk. Pod zamkniętymi oczami malowały się sine worki zwiotczałej skóry. Rozchylone usta, jakby pod wpływem bólu, opuszczały się kącikami ku dołowi, zaś okrągły podbródek przyprószony był drobnym zarostem. Na kołnierzyku i koszuli widoczne były ślady brudu, pozostałości po długiej podróży. Na kształtnej głowie jeżyły się zwichrzone włosy. Leżącego przed nami człowieka widocznie musiał spotkać dotkliwy cios.

- Co mu się stało, Watsonie? - spytał Holmes.

- Zupełne wyczerpanie organizmu. Może tylko wskutek głodu i zmęczenia... - odpowiedziałem, badając słabiutki puls. Tędy sączył się nikły strumyczek życia.

- O! Bilet z Mackleton w północnej Anglii do Londynu i z powrotem - rzekł Holmes. Wyciągnął go nieznajomemu z kieszonki od zegarka. - Ale przecież nie ma jeszcze dwunastej godziny. Widocznie wyjechał wczesnym rankiem.

Wreszcie pomarszczone powieki zadrżały i rozchyliły się. Spojrzały na nas oczy szare; jakby bezmyślne i nic nie widzące. Po chwili gość nasz z wielkim trudem podniósł się z twarzą purpurową ze wstydu.

- Proszę mi wybaczyć zasłabnięcie, Mr. Holmes! To z przepracowania. Jeśli byłby pan tak uprzejmy poczęstować mnie szklanką mleka z sucharkiem, to niewątpliwie bardzo by mnie to wzmocniło. Przyszedłem do pana osobiście, Mr. Holmes, by mieć pewność, iż pojedzie pan wraz ze mną. Telegram mógłby bowiem nie przekonać pana dostatecznie, jak niesłychanie pilna jest ta sprawa. A tego się właśnie obawiałem.

- Czy wrócił pan już zupełnie do sił?

- Czuje się całkiem dobrze. Nie pojmuję, jak mogłem tak zasłabnąć. Mr. Holmes, czy nie zechciałby pan pojechać ze mną następnym pociągiem do Mackleton? Bardzo mi na tym zależy.

Mój przyjaciel potrząsnął odmownie głową.

- Mój kolega, dr Watson może panu powiedzieć, jak bardzo jesteśmy obecnie zajęci. Zatrzymuje mnie w mieście sprawa "Ferrers Documents". Ponadto rozpoczyna się proces w związku z zabójstwem Abergavenny. Tylko bardzo poważne względy byłyby w stanie skłonić mnie w obecnej chwili do opuszczenia Londynu.

- Ważne! - zawołał nasz gość, wyrzucając ręce w górę. - Czy nic pan nie słyszał o porwaniu jedynego syna księcia na Holdernesse?

- Co?! Syna ministra w ostatnim gabinecie rządowym?

- Tak! Staraliśmy się, by wiadomość ta nie dostała się do gazet. Mimo to jednak we wczorajszym wieczornym wydaniu "The Globe" ukazała się wzmianka na ten temat. Myślałem, iż doszło to do pańskiej wiadomości.

Holmes wyciągnął długą, szczupłą dłoń po tom Encyklopedii współczesnych oznaczony literą "H".

- Holdernesse, szósty książę, K.G., P.C... Ojej, połowa alfabetu! Baronett Beverley, pan na Carston... Mój drogi, ależ to cała litania tytułów! Od 1900 r. namiestnik Hallamshire. Ożeniony w 1888 r. z Edytą, córką Sir Charlesa Appledore'a. Spadkobierca i jedynak, Lord Saltire. Właściciel około 250 000 akrów ziemi. Kopalnie w Lancashire i Walii. Adres: Carlton House Terrace. Holdernesse Hul1, Hallamshire; Carston Castle, Bangor w Walii. Od 1872 r. Lord Admiralicji. Pierwszy sekretarz stanu od... Tak! Tak! To bez wątpienia jeden z najznaczniejszych poddanych korony.

- Najznaczniejszy i prawdopodobnie najbogatszy. Zdaję sobie sprawę, Mr. Holmes, iż mając wysokie aspiracje zawodowe gotów pan jest pracować ideowo dla samej sprawy. O jednym jednak mogę pana zapewnić, Mr. Holmes. Jego Wysokość, jak mnie poinformował, wręczy czek na pięć tysięcy funtów szterlingów temu, kto wskaże miejsce pobytu jego syna. Dalszy tysiąc funtów przypadnie temu, kto poda nazwisko człowieka lub ludzi, którzy porwali syna księcia.

- Istotnie książęce warunki! - powiedział Holmes. Powinniśmy więc chyba, Watsonie, towarzyszyć doktorowi Huxleyowi w drodze powrotnej do północnej Anglii. Teraz jednak, doktorze Huxtable, proszę coś zjeść i wypić mleko. Jednocześnie zaś niech pan będzie uprzejmy wszystko nam opowiedzieć, kiedy i jak się to stało oraz co wspólnego z tą sprawą ma dr Thorneycroft Huxtable z Priory School w pobliżu Mackleton. Dziwi mnie też dlaczego przybywa pan żądać moich skromnych usług dopiero w trzy dni po wypadku? Stan bowiem pańskiego zarostu wskazuje datę.

Gość nasz spożył mleko z sucharkami. Po chwili oczy jego odzyskały normalny blask, a policzki rumieńce, gdy z wielkim ożywieniem i bardzo przejrzyście począł wyjaśniać sytuację.

- Muszę panów poinformować, dżentelmeni, iż Priory to szkoła przygotowawcza. Jestem jej założycielem i kierownikiem. Być może, komentarze Huxtable'a do dzieł Horacego przypomną panom moje nazwisko. Priory uznać należy niewątpliwie za najlepszą i najbardziej ekskluzywną szkołę przygotowawczą w całej Anglii. Lord Leverstocke, pan na Blackwater, Sir Cathcarct Soames i inni powierzyli mi swoich synów. Ale dopiero trzy tygodnie temu doznałem uczucia, iż szkoła moja osiąga szczyt powodzenia. Stało się to wtedy, gdy książę Holdernesse przysłał swego sekretarza, Mr. Jamesa Wildera z zawiadomieniem, że młody, dziesięcioletni lord Saltire, jedynak i dziedzic, zostanie oddany pod moją opiekę. Okazało się to niestety wstępem do największej tragedii mojego życia. Wówczas jednak nie miałem jeszcze o tym najmniejszego pojęcia.

Chłopiec przyjechał pierwszego maja, czyli na początku okresu letniego. Ach! Cóż to za czarujące dziecko. Zaaklimatyzował się bardzo szybko. Muszę panom coś jeszcze wyznać. Nie popełnię chyba niedyskrecji. Zresztą zatajenie czegoś w takiej sytuacji byłoby niedorzecznością. Otóż młody lord nie był w domu zbyt szczęśliwy. Było bowiem publiczną tajemnicą, iż pożycie małżeńskie księcia nie należało do harmonijnych. Cała sprawa zakończyła się separacją za obopólną zgodą, a księżna udała się do swej rezydencji w południowej Francji. Wyjazd nastąpił na krótko przed tym wypadkiem. Wiadomo też, iż dziecko było silnie związane uczuciowo z matką. Gdy więc opuściła Holdernesse Hall, chłopiec nie mógł wprost znaleźć sobie miejsca i włóczył się bez celu. Dlatego też książę zdecydował się oddać go do mojego zakładu. Już po dwu tygodniach chłopiec czuł się jak u siebie w domu, był zupełnie szczęśliwy. Można to było zauważyć przy każdej okazji.

Ostatni raz widziano go wieczorem trzynastego maja, to znaczy w ostatni poniedziałek. Jego pokój mieścił się na drugim piętrze. Przechodziło się doń przez drugi większy pokój, w którym spało dwóch uczniów. Chłopcy ci jednak twierdza, iż niczego nie widzieli, ani nie słyszeli. Z całą pewnością więc młody Saltire nie przeszedł tędy. Natomiast okno w jego pokoju było otwarte, zaś cała ściana dokoła pokryta jest bardzo gęstym bluszczem. Co prawda żadnych śladów stóp na ziemi pod oknem nie mogliśmy znaleźć, jednak z całą pewnością jest to jedyne możliwe wyjście.

Nieobecność młodego lorda odkryto we wtorek o godzinie siódmej rano. Łóżko wskazywało na to, iż spał w nim, a dopiero przed samym odejściem ubrał się całkowicie w czarną kurtkę eton i ciemnoszare spodnie. Nie stwierdzono żadnych śladów, aby ktoś wchodził do pokoju. Z całą pewnością nie słyszano również ani krzyków, ani odgłosów szamotaniny, które musiałyby być zauważone przez Canatera, starszego chłopca, który śpi w przylegającym pokoju i odznacza się bardzo lekkim snem.

Skoro tylko odkryto zniknięcie lorda Saltire'a, natychmiast zarządziłem zbiórkę wszystkich wychowanków zakładu oraz nauczycieli i służby. I co się wówczas okazało?! Uciekł nie tylko sam lord Saltire. Zniknął również Heidegger, nauczyciel języka niemieckiego. Pokój jego mieścił się na drugim piętrze w końcu budynku. Wszystko świadczy więc za tym, iż uciekł w ten sam sposób, co młody lord. Również i jego łóżko tak wyglądało, jakby w nim spał. Wyszedł jednak chyba niekompletnie ubrany, gdyż na ziemi leżała koszula i skarpetki. Heidegger na pewno spuścił się na dół po gałęziach bluszczu. Zauważyliśmy bowiem ślady stóp na trawniku pod oknem. W niewielkiej szopie obok trawnika znajdował się jego rower, który również zniknął.

Nauczyciel niemieckiego był u mnie od dwu lat i posiadał znakomite świadectwa. Tak jednak nauczyciele, jak i chłopcy niezbyt lubili tego milczącego i ponurego człowieka.

Uciekinierzy zniknęli bez śladu i dziś we czwartek, tak samo nic o nich nie wiemy jak we wtorek. Naturalnie natychmiast porozumieliśmy się z Holdernesse Hall, które znajduje się zaledwie o kilka mil drogi od szkoły. Ostatecznie chłopiec mógł w jakimś nagłym porywie tęsknoty za domem rodzinnym udać się do ojca. To byłoby zupełnie prawdopodobne. Tymczasem tam nic o nim nie słyszano, książę zaś zmartwił się ogromnie. Jeśli o mnie chodzi, to sami panowie widzicie, co się ze mną działo. Poczucie odpowiedzialności i okropna niepewność doprowadziły mnie do stanu kompletnego wyczerpania nerwowego. Mr. Holmes, błagam pana! Jeśli kiedykolwiek ma pan dokonać jakiegoś ogromnego wysiłku, wymagającego zmobilizowania wszystkich swych sił, to niech pan uczyni to właśnie teraz. W całym życiu na pewno nie trafi się już panu sprawa, która byłaby bardziej tego warta.

Sherlock Holmes w napięciu słuchał relacji nieszczęśliwego nauczyciela. Nie potrzebował żadnej zachęty. Ściągnięte brwi, przecięte głęboką zmarszczką, dobitnie świadczyły o tym, iż skupiał on całą uwagę na problemie, który niezależnie od ogromnych korzyści niezmiernie go zainteresował. Holmes bowiem odznaczał się wielkim zamiłowaniem do skomplikowanych i niezwykłych zagadek. Teraz wyciągnął notes i zapisał w nim jedną czy dwie informacje.

- Dopuścił się pan wielkiego niedbalstwa, nie przychodząc do mnie wcześniej! - rzekł surowo. - Dlatego też postawił mnie pan wobec bardzo poważnych trudności na samym początku dochodzenia. Na przykład jest wprost nie do pomyślenia, aby doświadczony obserwator nie dowiedział się czegoś po dokładnych oględzinach tego bluszczu i trawnika.

- To nie moja wina, Mr. Holmes. Jego Wysokość za wszelką cenę pragnął uniknąć skandalu. Nie chciał wywlekać przed światem tragedii rodzinnej i ogromnie obawiał się czegokolwiek w tym rodzaju.

- Czy wszczęto jakieś dochodzenia urzędowe?

- Tak, sir! Ale nie dały one rezultatów. Początkowo uzyskano wyraźny ślad. Tak się przynajmniej zdawało. Otrzymano bowiem meldunek, iż na pobliskiej stacji widziano chłopca i młodego mężczyznę, odjeżdżających rannym pociągiem. Wczoraj wieczorem nadeszła jednak inna wiadomość. Mianowicie wyśledzono wspomnianą parę w Liverpoolu, ale okazało się, iż nie ma ona nic wspólnego ze sprawą. Wówczas to zrozpaczony i rozczarowany spędziłem noc bezsennie, a rannym pociągiem udałem się prosto do pana.

- Prawdopodobnie, gdy się okazało, iż trop był fałszywy, zwolniło się tempo poszukiwań prowadzonych przez miejscową policję?

- Zupełnie ich poniechano.

- Czyli stracono trzy dni. W ogóle pokierowano sprawą w sposób godny pożałowania.

- Tak! Teraz w pełni zdaję sobie z tego sprawę.

- A jednak problem ten chyba będzie można rozwiązać. Zajmę się nim z wielką przyjemnością. Czy nie zauważył pan, aby chłopca łączyło coś z nauczycielem niemieckiego?

- Nie.

- Czy należał on do klasy tego nauczyciela?

- Nie! O ile wiem, to nigdy nie zamienił z nim słowa.

- To niewątpliwie bardzo dziwne! Czy chłopiec miał rower?

- Nie.

- Czy brakowało jakiegoś innego roweru?

- Nie.

- Na pewno?

- Z całą pewnością.

- No dobrze! Nie przypuszcza pan chyba poważnie, iż ten Niemiec odjechał na rowerze w głuchą noc, unosząc chłopca na rękach!?

- Na pewno nie.

- W takim razie, jak pan to sobie wyobraża?

- Rower mógł służyć tylko do zmylenia śladu. Prawdopodobnie ukryto go, a oni obaj poszli piechotą.

- Czy jednak tego rodzaju mylenie śladów nie wydaje się pozbawione sensu? Czy w szopie znajdują się jeszcze inne rowery?

- Kilka.

- Czy więc nie ukryliby raczej dwu rowerów, jeśliby chcieli wywołać wrażenie, iż uciekli na nich?

- Przypuszczalnie tak!

- Naturalnie, tak właśnie zrobiliby. A więc teoria mylenia śladów odpada. Niemniej sam fakt stanowi godny uwagi punkt wyjściowy dla dochodzenia. Rower to nie szpilka. Niełatwo go ukryć lub zniszczyć, aby śladu po nim nie zostało. A teraz inne pytanie. Czy w przeddzień zniknięcia chłopca chciał się ktoś z nim widzieć?

- Nie.

- Czy otrzymał jakiś list?

- Tak! Jeden.

- Od kogo?

- Od ojca.

- Czy otwiera pan listy wychowanków?

- Nie.

- Skąd więc pan wie, iż to był list od ojca?

- Kopertę zdobił herb. Ponadto zaadresowana była charakterystycznym, ostrym pismem księcia. Zresztą książę przypomniał sobie o liście.

- Kiedy chłopiec otrzymał poprzedni list?

- Kilka dni wcześniej! Nie dłużej.

- Czy nie nadszedł do niego kiedyś list z Francji?

- Nie! Nigdy.

- Pan oczywiście orientuje się, jaki jest cel moich pytań. Chłopiec albo został porwany siłą, albo uciekł z własnej woli. W tym ostatnim wypadku prawdopodobnie potrzebna była zachęta z zewnątrz, aby nakłonić tak młodego chłopca do tego rodzaju przedsięwzięcia. Skoro nikt go nie odwiedzał, to zachęta musiała nadejść w listach. Dlatego też staram się dokładnie ustalić, kto do niego pisywał.

- Obawiam się, iż niewiele będę mógł panu pomóc. O ile wiem, otrzymywał listy tylko od ojca.

- ...który napisał do syna w przeddzień zniknięcia. Czy między ojcem a synem panowały serdeczne stosunki?

- Jego Wysokość nikomu nie okazywał serca. W pełni pochłaniają go ważne sprawy państwowe, toteż zwykłym uczuciom ludzkim raczej nie poddaje się. Na swój jednak sposób był dobry dla syna.

- Jednakże chłopiec stał po stronie matki? Co?

- Tak.

- Mówił o tym?

- Nie.

- A więc książę wspominał?

- Wielkie nieba! Nie!

- Jak więc pan się o tym dowiedział?

- Miałem poufną rozmowę z Mr. Jamesem Wilderem sekretarzem Jego Wysokości. Od niego właśnie pochodzą informacje na temat uczuć lorda Saltire'a.

- Rozumiem. A czy po ucieczce chłopca znaleziono w jego pokoju list księcia?

- Nie! Zabrał go ze sobą. Ale już chyba czas udać się do Euston, Mr. Holmes.

- Zamówię powóz. W ciągu kwadransa będziemy gotowi. Gdyby pan jednak depeszował do domu, Mr. Huxtable, to warto by w ten sposób sformułować telegram, aby pańscy sąsiedzi nabrali przekonania, iż śledztwo nadal toczy się w Liverpoolu lub gdziekolwiek indziej i że poszło fałszywym tropem. Tymczasem ja spokojnie zbadam u pana wszystko na miejscu. Zobaczymy. Może trop nie będzie jeszcze na tyle zatarty, aby dwa tak doświadczone ogary jak Watson i ja, nie zwietrzyły go.

Jeszcze tego wieczoru odetchnęliśmy chłodnym, rześkim powietrzem wiejskim okolicy Peak, gdzie znajdowała się szkoła doktora Huxtable'a. Gdy do niej dotarliśmy, wokół panowały już ciemności. Na stoliku w hallu leżał bilet. Starszy lokaj szepnął coś na ucho swemu panu. Smutne oblicze doktora ożywiło się. Zwrócił się do nas wyraźnie podekscytowany.

- Książę przyjechał - powiedział. - Książę i Mr. Wilder są w gabinecie. Chodźcie, panowie, przedstawię was.

Nieraz oczywiście widywałem podobizny słynnego męża stanu, jednak w rzeczywistości wyglądał on nieco inaczej. Postać jego była wysoka i wyniosła. Ubierał się bardzo elegancko. Pociągłą, szczupłą twarz przecinał długi, groteskowo skrzywiony nos, zaś trupio blada cera tworzyła dziwny kontrast z długą, rzadką, płomiennie rudą brodą, spływającą aż na białą kamizelkę, ozdobioną lśniącym łańcuszkiem od zegarka. Stał na dywaniku rozciągniętym przed kominkiem i spoglądał na nas kamiennym wzrokiem. Z całej postaci biła duma i poczucie godności.

Obok niego stał młody człowiek, w którym domyśliłem się Wildera, prywatnego sekretarza. Był on niewysoki, nerwowy, o szybkich ruchach. Oczy miał inteligentne, bladoniebieskie i ruchliwe rysy twarzy. Od razu wszczął żywą, napastliwą rozmowę.

- Dziś rano zadzwoniłem zbyt późno, doktorze Huxtable, by zapobiec pańskiemu wyjazdowi do Londynu. Dowiedziałem się też o pańskim zamiarze zaproszenia Mr. Sherlocka Holmesa celem prowadzenia sprawy. Jego Wysokość wyraził zdziwienie, doktorze Huxtable, iż przedsięwziął pan tego rodzaju krok bez porozumienia się z nim.

- Kiedy jednak dowiedziałem się, że policja zawiodła...

- Policja zawiodła? Jego Wysokość wcale nie jest o tym przekonany.

- Ależ z całą pewnością, Mr. Wilder...

- Doktorze Huxtable! Jego Wysokości szczególnie zależy na uniknięciu publicznego skandalu. Pan dobrze o tym wie. Książę życzy sobie, aby jak najmniej osób wiedziało o tej sprawie.

- Wszystko da się z łatwością naprawić! - odrzekł doktor, wyraźnie zastraszony. - Przecież Mr. Sherlock Holmes może wrócić do Londynu porannym pociągiem.

- Byłoby to bardzo trudne, doktorze - powiedział Holmes łagodnym, spokojnym głosem. - Orzeźwiające powietrze tych pięknych okolic północy doskonale wpływa na moje samopoczucie. Powziąłem więc zamiar spędzenia kilku dni wśród waszych pięknych wrzosowisk. To znakomite miejsce do rozmyślań... I tak też uczynię. Czy znajdę gościnę pod pańskim dachem, czy w wiejskiej gospodzie, to już oczywiście zależy od pańskiej decyzji.

Doktor znajdował się w najwyższej rozterce. Widziałem to doskonale. Wyratował go z niej dopiero głęboki, dźwięczny głos rudobrodego księcia, huczący niczym dzwon.

- Zgadzam się z Mr. Wilderem, doktorze Huxtable! Postąpiłby pan znacznie rozsądniej radząc się mnie. Skoro jednak zaufał pan Mr. Sherlockowi Holmesowi, byłoby oczywistym absurdem nie skorzystać z jego usług. Nie ma mowy o żadnej gospodzie, Mr. Holmes! Będzie mi bardzo miło, jeśli zechce pan zatrzymać się u mnie w Holdernesse Hall.

- Dziękuję Waszej wysokości. Z uwagi jednak na prowadzone przeze mnie dochodzenie lepiej będzie pozostać na miejscu tajemniczego wypadku.

- Jak pan woli, Mr. Holmes. My natomiast z Mr. Wilderem chętnie udzielimy panu wszelkich potrzebnych informacji.

- Najprawdopodobniej będę się musiał jeszcze z panem zobaczyć w Hall - powiedział Holmes. - Teraz mam tylko takie pytanie. Czy znalazł pan jakieś wyjaśnienie tajemniczego zniknięcia pańskiego syna?

- Nie, sir! Nie!

- Proszę mi wybaczyć, jeśli dotknę jakich bolesnych dla pana spraw. Niestety, nie mam innego wyjścia. Czy przypuszcza pan, iż księżna ma coś wspólnego z tą historią?

Potężny minister wyraźnie się zawahał.

- Nie podejrzewam tego - odrzekł wreszcie.

- Istnieje inne, bardzo proste wyjaśnienie. Dziecko mogło zostać porwane dla uzyskania okupu. Czy nikt nie zgłaszał się do pana z tego rodzaju żądaniem?

- Nie, sir?

- Jeszcze jedno pytanie, Wasza Wysokość. O ile dobrze zrozumiałem, napisał pan do syna list w dniu, w którym nastąpił wypadek?

- Nie! Pisałem dzień przedtem.

- Tak jest! Ale chłopiec otrzymał go w tym właśnie dniu.

- Tak.

- Czy w pańskim liście znajdowało się coś, co mogłoby wytrącić go z równowagi lub skłonić do takiego kroku?

- Nie, sir! Z pewnością nie.

- Czy list wysłał pan osobiście?

Do rozmowy wtrącił się sekretarz, uprzedzając odpowiedź księcia. W głosie jego brzmiała nuta irytacji:

- Jego Wysokość nie ma zwyczaju nadawania listów osobiście. List ten leżał z innymi na stole w gabinecie. Ja sam włożyłem je do worka pocztowego.

- Czy pan jest pewny, iż znajdował się on między innymi listami?

- Tak! Widziałem go.

- Ile listów napisał Wasza Wysokość tego dnia?

- 20 lub 30. Prowadzę rozległą korespondencję. Ale chyba nie ma to związku ze sprawą.

- Niezupełnie - odparł Holmes.

- Ze swej strony - ciągnął dalej książę - poleciłem policji, by zwróciła uwagę na południową Francję. Jak już panu wspominałem, nie wierzę, by księżna odważyła się na tak zuchwały czyn. Chłopiec miał wyrobiony jednak na wiele spraw niewłaściwy pogląd. Nie jest więc wykluczone, Iż uciekł do niej z pomocą tego Niemca. A teraz, doktorze Huxtable, odjedziemy już chyba z powrotem do Hall.

Holmes, jak zauważyłem, miał jeszcze chęć na dalsze pytania. Jednak sposób zachowania się arystokraty zapowiadał koniec wywiadu. Książę wyraźnie starał się uciąć dalsza dyskusję. Było widoczne, iż jego arystokratycznej naturze jakakolwiek rozmowa z obcym na temat intymnych spraw rodzinnych sprawiała nieprzezwyciężoną wprost przykrość. Obawiał się jeszcze czego innego. Każde nowe pytanie mogło rzucić snop światła na niektóre tajniki książęcego życia, dyskretnie pozostające w cieniu.

Skoro tylko dygnitarz wraz ze swym sekretarzem odjechali, mój przyjaciel z właściwą mu energią rozpoczął dochodzenie.

Pokój chłopca poddany został nadzwyczaj dokładnym oględzinom. Bez rezultatu. Jedno wszakże nie budziło wątpliwości - chłopiec mógł uciec jedynie przez okno. Również w pokoju i wśród rzeczy osobistych nauczyciela niemieckiego nie znaleziono żadnych, śladów. Dopiero po wychyleniu się przez okno ujrzeliśmy w świetle latarni głębokie odciski stóp na trawniku pod nami. Te zagłębienia w krótko przystrzyżonej zielonej trawie stanowiły jedyne rzeczowe dowody niezrozumiałej i tajemniczej nocnej ucieczki.

Sherlock Holmes wyszedł na samotny spacer, z którego wrócił po godzinie jedenastej. Wytrzasnął skądś wielką mapę wojskową całej okolicy i przyniósł do mego pokoju. Potem rozłożył ją na łóżku, ostrożnie ustawił na niej lampę i pilnie począł studiować. Zapalił fajkę i od czasu do czasu wskazywał jej dymiącym ustnikiem interesujące go obiekty.

- Tak, Watsonie! To jest godna mnie sprawa! - powiedział. - Posiada ona kilka rzeczywiście ciekawych punktów. Dobrze będzie, jeśli na wstępie dochodzenia zapoznasz się z topografią okolicy. Może się to nam bardzo przydać.

Spójrz na mapę. Ten ciemny prostokąt - to szkoła. Wbij w to miejsce szpilkę. Widzisz linię przechodzącą obok? To szosa. Biegnie ze wschodu na zachód koło szkoły. Ani w jednym, ani w drugim kierunku nie ma żadnej bocznej drogi. Jeśli więc dwaj uciekinierzy poszli drogą, to tylko szosą.

- Tak jest.

- Dzięki wyjątkowo szczęśliwemu zbiegowi okoliczności możemy w pewnym stopniu skontrolować, kto przechodził tą drogą w ciągu krytycznej nocy. O, właśnie w tym punkcie, gdzie leży teraz na mapie moja fajka, pełnił służbę od godziny dwudziestej czwartej do szóstej wiejski policjant.

Jak się orientujesz, jest to pierwsze po wschodniej stronie skrzyżowanie dróg. Otóż człowiek ten oświadczył, iż ani na chwilę nie opuszczał swego posterunku, a więc żaden chłopiec ani mężczyzna nie mógł przejść tamtędy nie zauważony. Tego jest zupełnie pewny! Dziś wieczorem rozmawiałem z tym policjantem. Wygląda on na osobę w pełni godną zaufania. To wyczerpywałoby pierwszą ewentualność. A teraz przejdźmy do następnej. Po drugiej stronie (zachodniej) stoi gospoda "Pod Czerwonym Bykiem". Jej właścicielka zachorowała owego dnia i posłała po doktora do Mackleton. Nie mógł on jednak przyjść wcześniej jak dopiero rano, gdyż był u jakiegoś chorego. W gospodzie czuwano jednak całą noc, oczekując jego przybycia. Najprawdopodobniej co chwilę ktoś wyglądał na szosę. Ich zdaniem nikt nie przechodził drogą. Jeśli mówią prawdę, to zupełnie śmiało możemy wykluczyć zachód. W rezultacie wynikałoby, iż uciekinierzy w ogóle nie korzystali z szosy.

- A rower? - spytałem.

- Tak jest. Zaraz dojdziemy do roweru. A oto dalszy ciąg rozumowania. Skoro nie poszli oni szosą, to musieli iść na przełaj w kierunku północnym lub południowym od domu. To jasne! Spróbujemy teraz porównać obie możliwości. Na południe od domu leży, jak widzisz, wielki obszar uprawnej ziemi, podzielony kamiennymi wałami na mniejsze pola. Zakładam, iż tędy nie sposób jechać na rowerze. To możemy śmiało wykluczyć. Spójrzmy teraz na północ. Znajduje się tu niewielki lasek zwany "Ragged Shaw", a jeszcze dalej ku północy rozpościera się wielkie powichrowane wrzosowisko "Lower Gill Moor". Ciągnie się ono na przestrzeni dziesięciu mil, wznosząc się stopniowo ku górze. Po jednej stronie tego pustkowia leży Holdernesse Hall. To jest 10 mil drogi stąd, ale na przełaj przez wrzosowisko tylko sześć. Zupełne odludzie! Zaledwie kilku farmerów gospodarujących na wrzosowisku ma tu małe zagrody, w których hodują owce i bydło. Oto jedyni mieszkańcy. Oprócz nich aż do samej szosy chesterfieldzkiej napotkać możesz tylko siewki kuliki. Dalej widać kościół, kilka domków i gospodę oraz wzgórza, które stają się coraz bardziej urwiste. Poszukiwania musimy zatem skierować w kierunku północnym. To nie ulega żadnej wątpliwości.

- Ale rower?! - nalegałem.

- Dobrze, dobrze! - niecierpliwie odpowiedział Holmes. - Dobry rowerzysta nie potrzebuje szosy. Przecież wrzosowisko przecinają ścieżki. A owej nocy księżyc znajdował się właśnie w pełni. Halo! Cóż to znowu?

Rozległo się energiczne pukanie do drzwi i niemal równocześnie znalazł się w pokoju dr Huxtable. W ręku trzymał niebieską czapkę z białym szewronem na czubku, jakich używa się przy grze w krokieta.

- Wreszcie mamy ślad! - krzyczał. - Dzięki Bogu!

Wpadliśmy na trop naszego drogiego chłopca! To jego czapka.

- Gdzie ją znaleziono?

- W wozie wędrownych Cyganów, którzy rozbili obóz na wrzosowisku. Odjechali we wtorek. Dziś policja ich wyśledziła i przeprowadziła rewizję wozu. I oto co znaleziono:

- Jak oni się tłumaczyli?

- Kłamią i kręcą. Mówią, że czapkę znaleźli na wrzosowisku we wtorek rano. Ach, łajdaki! Dobrze wiedzą, gdzie on jest. Na szczęście jednak wszyscy znaleźli się pod kluczem. Strach przed karą lub sakiewka księcia rozwiąże im języki. Wszystko wyśpiewają, co wiedzą.

- Dobre i to - powiedział Holmes, gdy doktor opuścił wreszcie pokój. - To w każdym razie podtrzymuje teorię, iż właśnie w okolicy "Lower Gill Moor" powinniśmy spodziewać się jakichś wyników. Policja tu na miejscu niczego właściwie nie dokonała z wyjątkiem aresztowania Cyganów. Spójrz, Watsonie! Tędy przepływa przez wrzosowisko strumyk. Widzisz go na mapie. Miejscami rozszerza się, tworząc bagno. Obserwować to można zwłaszcza w okolicy Holdernesse Hall i szkoły. Przy takiej suszy nie ma sensu szukać śladów gdzie indziej, jak tylko w tym miejscu. Istnieje bowiem poważna szansa, iż właśnie tu pozostawiono jakieś odciski stóp. Obudzę cię jutro wczesnym rankiem i obaj spróbujemy, czy uda nam się uchylić rąbka tajemnicy.

Było już prawie widno, gdy się obudziłem. Przy łóżku ujrzałem wysoką, szczupłą postać Holmesa. Był zupełnie ubrany. Zorientowałem się, iż wychodził już na dwór.

- Obejrzałem trawnik i szopę z rowerami - powiedział.

- Odbyłem też spacer do lasku "Ragged Shaw". A teraz Watsonie, w sąsiednim pokoju czeka na ciebie kakao. Proszę cię bardzo, pospiesz się! Mamy bowiem wiele pracy przed sobą.

Oczy mu błyszczały, a na policzki wystąpiły wypieki. Był niezwykle podniecony niczym mistrz niecierpliwie spieszący do pracy nad swoim umiłowanym dziełem. Ten energiczny i pełen wigoru człowiek to zupełnie inny Holmes niż ten blady, pogrążony w myślach marzyciel z Baker Street. Patrząc na jego sprężystą postać, czułem, że sam poczynam nabierać energii. Bo rzeczywiście dzień, który stał przed nami, zapowiadał się dla nas bardzo pracowicie.

Już na wstępie jednak miało nas spotkać gorzkie rozczarowanie. Pełni nadziei ruszyliśmy przez torfiaste, liliowordzawe wrzosowisko poprzecinane tysiącem ścieżek owczych. Wreszcie dotarliśmy do szerokiego, jasnozielonego pasa ziemi. Było to bagno ciągnące się aż do Holdernesse. O ile chłopiec kierował się ku domowi, to na pewno musiał tędy przechodzić, nie mógł zaś przejść, nie zostawiając śladów. Lecz nie można było znaleźć żadnego znaku ani po nim, ani po Niemcu. Sherlock Holmes zły i chmurny sunął wzdłuż brzegu bagniska, pilnie oglądając porosłą mchem powierzchnię niemal każdego sterczącego z błota kamienia. Widać tu było liczne ślady owiec. W jednym zaś miejscu, o kilka mil w dół, napotkaliśmy odciski racic krów. Nic więcej!

- Przeszkoda numer jeden! - powiedział Holmes, patrząc posępnie na pofałdowany obszar wrzosowiska. - Tam dalej, poniżej, znajduje się również drugie trzęsawisko, a między nimi wąskie przejście: Lecz cóż to jest?

Doszliśmy do wąskiej, czarnej, wijącej się drożyny. Na jej środku wyraźnie odciśnięte były w mokrej ziemi ślady roweru.

- Hurra! - krzyknąłem. - Mamy go!

Ale Holmes potrząsnął przecząco głową. Z jego twarzy wyczytać można było raczej zakłopotanie i oczekiwanie, niż radość.

- Rower na pewno, ale nie ten rower - powiedział. Znam 42 różne rodzaje odcisków pozostawionych przez opony. Te, jak widzisz, to "Dunlopy" o poprzecznych prążkach. Jedna z nich posiada na zewnętrznej stronie płaszcza łatkę. Heidegger miał natomiast opony "Palmera", zostawiające ślad o długich pręgach. Nauczyciel matematyki, Mr. Aveling, jest tego zupełnie pewien. Dlatego nie może to być ślad Heideggera.

- A więc chłopca?

- Możliwe, jeśli bylibyśmy w stanie udowodnić, iż miał rower. Ale to ostatecznie upadło. Ten ślad, jak sam widzisz; zostawił po sobie rowerzysta, jadący od strony szkoły.

- Lub w jej kierunku?

- Nie, nie! Mój drogi Watsonie! Głębszy ślad pochodzi naturalnie od tylnego koła, na którym spoczywa główny ciężar ciała. Dostrzegasz, jak w wielu miejscach krzyżowało się ono z płytszym śladem przedniego koła i zacierało go. Bez wątpienia ślad prowadzi od szkoły. Może jest związany z naszym dochodzeniem, a może nie. Zanim jednak ruszymy dalej, cofnijmy się wstecz po tym śladzie.

Zrobiliśmy tak i już po kilkuset jardach straciliśmy z oczu nasz trop. Wyłaniał się on bowiem z bagnistej części wrzosowiska. Cofając się ścieżką trafiliśmy na miejsce, gdzie w poprzek niej ciekła woda ze źródła. Tu znowu zaznaczały się ślady roweru, chociaż niemal całkowicie zatarte racicami krów. Dalej nie odnaleźliśmy żadnych znaków. Ale dróżka wiodła wprost do lasu "Ragged Shaw", który przylegał do szkoły. Rower musiał wyjechać z tego lasu. Holmes usiadł na jakimś głazie i oparł głowę na rękach.

Zdążyłem wypalić dwa papierosy, nim ruszyliśmy dalej.

- Dobrze, dobrze! - odezwał się wreszcie. - Oczywiście to nie jest wykluczone, iż przebiegły człowiek mógł zmienić gatunek opon w swym rowerze, aby zostawić inny ślad. Mając do czynienia z przestępcą rozumującym w ten sposób, byłbym z tego dumny. Chwilowo zostawmy to pytanie bez odpowiedzi i wróćmy z powrotem do naszego bagna. Mamy tam jeszcze wiele do zbadania.

W dalszym ciągu więc poczęliśmy prowadzić systematyczne przeszukiwania brzegów grzęzawiska i w chwilę później już nasza wytrwałość została sowicie wynagrodzona. Z prawej strony, w poprzek niżej położonej części bagna biegła błotnista ścieżka. Gdyśmy się do niej zbliżyli, Holmes wydał okrzyk radości. Środkiem jej biegł ślad przypominający wiązkę drutów telegraficznych. Były to opony "Palmera".

- To z całą pewnością Herr Heidegger! - zawołał Holmes triumfująco. - Watsonie! Moje rozumowanie było całkowicie trafne.

- Gratuluję!

- O! Ale mamy jeszcze długą drogę przed sobą. Bądź tak dobry i wejdź na ścieżkę. Teraz możemy iść tym tropem. Obawiam się jednak, iż nie zaprowadzi on nas zbyt daleko.

Postępując dalej przekonaliśmy się, iż ta część wrzosowiska była gęsto poprzecinana połaciami grząskiej ziemi. Choć więc często traciliśmy z oczu ślad, to jednak zawsze udawało się nam odnaleźć go na nowo.

- Czy nie zauważyłeś - powiedział Holmes - iż rowerzysta z pewnością zwiększył szybkość? Co do tego nie może być najmniejszej wątpliwości. Spójrz na ślad tam, gdzie odciskają się wyraźnie obie opony. Obydwa ślady są jednakowo głębokie. Co to może znaczyć? Rowerzysta przerzucał ciężar ciała na kierownicę, podobnie jak człowiek ruszający do szybkiego biegu. Na Jowisza! Wywrócił się!

Widniała tu szeroka, o nieregularnych zarysach plama. Rozciągała się na kilka jardów. Następnie znać było kilka śladów stóp i ślad opon pojawił się na nowo.

- Upadek na bok - zasugerował.

Holmes podniósł zgniecioną gałązkę kwitnącego janowca. Ku memu przerażeniu dostrzegłem, że żółte kwiatki są wszystkie jakby skropione szkarłatną farbą. Także na ścieżce i wśród wrzosów widniały ciemne plamy zakrzepłej krwi.

- Oj, niedobrze! - rzekł Holmes. - Zupełnie źle. Stój spokojnie, Watsonie! Ani jednego niepotrzebnego kroku! Cóż mogę z tego wywnioskować? Rowerzysta padł zraniony, podniósł się, z powrotem wsiadł na rower i pojechał dalej. Nie widać tu jednak żadnego innego śladu z wyjątkiem odcisków racic bydła. Z pewnością byk nie wziął go na rogi?! Chociaż nie, nie widzę poza tym żadnych innych śladów. Musimy pójść dalej, Watsonie. Na pewno nie ujdzie nam teraz, gdy prowadzą nas krwawe plamy i ten trop.

Poszukiwania nasze nie trwały zbyt długo. Ślad opon na lśniącej od wilgoci ścieżce począł przybierać najfantastyczniejsze, poskręcane spiralnie kształty. Nagle wpadł mi w oko błysk metalu wśród gęstych zarośli janowca. Wyciągnęliśmy z nich rower. Miał on opony "Palmera" i jeden pedał zgięty. Cały przód był okropnie umazany i zbroczony krwią. Po drugiej stronie, wśród krzaków sterczał but. Obiegliśmy je dookoła i znaleźliśmy tam nieszczęsnego rowerzystę. Był to brodacz wysokiego wzrostu. Na nosie miał okulary z jednym szkłem zmiażdżonym. Zadano mu okropny cios w głowę, który częściowo zdruzgotał czaszkę. To stało się przyczyną jego śmierci. Natomiast fakt, iż po otrzymaniu takiego ciosu potrafił jeszcze jechać, świadczy bardzo dodatnio o żywotności i odwadze tego człowieka. Miał buty, ale bez skarpetek. Spod rozpiętej zaś marynarki wyzierała nocna koszula. Był to niewątpliwie nauczyciel niemieckiego. Holmes ostrożnie obracał ciało i poddawał dokładnemu badaniu. W końcu usiadł i zamyślił się głęboko. Trwało to dosyć długo. Jego zmarszczone brwi świadczyły, iż to ponure odkrycie niewiele posunęło naprzód nasze dochodzenie.

- Trochę trudno zorientować się, Watsonie, co robić? - powiedział wreszcie. - No, prowadźmy dalej dochodzenie, gdyż dotychczas straciliśmy tyle czasu, iż nie możemy sobie pozwolić na opóźnienie choćby godzinne. Z drugiej strony jesteśmy zobowiązani zawiadomić policję o naszym odkryciu i dopilnować, by ciało tego nieszczęśnika zostało zabezpieczone.

- Ja mogę zanieść pismo z zawiadomieniem.

- Ależ ja potrzebuję twojego towarzystwa i pomocy. Poczekaj chwilę! Tam jest człowiek tnący torf. Sprowadź go tutaj, a ja tymczasem napiszę zawiadomienie do policji.

Przyprowadziłem przerażonego chłopa, a Holmes wysłał go z pismem do dra Huxtable'a.

- No, Watsonie! - powiedział. - Dziś rano wpadliśmy na dwa tropy. Jednym są ślady roweru z oponami "Palmera". Wiemy też dokąd one nas zaprowadziły. Drugi trop stanowią ślady roweru o oponach "Dunlop". Zanim rozpoczniemy ich badanie, musimy sobie uświadomić, co my właściwie wiemy. Chodzi bowiem o to, by jak najlepiej wykorzystać nasze wiadomości i oddzielić istotne elementy od przypadkowych.

Przede wszystkim pragnę cię przekonać, iż chłopiec na pewno uciekł z własnej woli. Wyszedł przez okno i opuścił się w dół. Potem powędrował albo sam, albo w czyimś towarzystwie. To jest pewne!

Przytaknąłem.

- Dobrze. Zajmijmy się teraz tym nieszczęśliwym nauczycielem niemieckiego. Chłopiec, uciekając, był całkowicie ubrany. Czyli że wiedział już przedtem, co zrobi. Niemiec natomiast pojechał bez skarpetek. Z całą pewnością działał w wielkim pośpiechu.

- Niewątpliwie.

- A dlaczego w ogóle pojechał? Ponieważ z okna swej sypialni dojrzał ucieczkę chłopca. Chciał go dogonić i przyprowadzić z powrotem. Wsiadł na rower i ścigał chłopca. W trakcie pogoni spotkała go śmierć.

- Tak by się zdawało.

~ Teraz przystępuję do krytycznej części mego wywodu. Jak winien postąpić mężczyzna pragnący dogonić chłopca? Pobiec prosto za nim. Ale Niemiec tak nie robi, lecz bierze rower. Dowiedziałem się, iż był on znakomitym kolarzem. Nie zrobiłby tego, gdyby nie wiedział, że chłopiec dysponuje jakimś szybkim środkiem lokomocji.

- Drugim rowerem.

- Spróbuję prowadzić dalej rekonstrukcję zdarzeń. Nauczyciela spotyka śmierć o pięć mil od szkoły i to nie od kuli, którą nawet chłopiec mógłby celnie wystrzelić, lecz od potężnego ciosu. Takie uderzenie mógł zadać jedynie silny mężczyzna. Chłopiec musiał więc mieć towarzysza ucieczki. Sama zaś ucieczka odbywała się w szybkim tempie, skoro doskonały rowerzysta potrzebował aż pięciu mil, aby ich dogonić. Przypatrzmy się jednak terenowi otaczającemu miejsce nieszczęśliwego wypadku. Cóż tam znajdujemy? Trochę śladów bydła. I nic więcej. Obszedłem to miejsce dookoła i nigdzie nie spotkałem ścieżki w promieniu pięciu jardów. Drugi rowerzysta nie mógł mieć nic wspólnego z mordercą. Nigdzie też nie było śladów ludzkich stóp.

- Holmesie - zawołałem - to niemożliwe!

- Cudownie! - powiedział. - Niezwykle trafna uwaga! W moim ujęciu cały tok wydarzeń jest niemożliwy. A więc pod jakimś względem musiałem go źle przedstawić. Jak natomiast ty to sobie wyobrażasz? Czy możesz wskazać jakiś błąd.

- Czy nie mógł on zdruzgotać czaszki podczas upadku?

- Na bagnie, Watsonie?

- No, teraz znalazłem się w ciężkim kłopocie.

- Zaraz, zaraz! Rozwiązaliśmy już inne, gorsze zagadki. Ostatecznie mamy mnóstwo materiału. Musimy tylko postarać się go dobrze wykorzystać. Chodźmy więc. Wyczerpaliśmy już sprawę śladów roweru o oponach "Palmera". Teraz zajmijmy się śladami, pozostawionymi przez rower z połatanymi oponami "Dunlop".

Odszukaliśmy ślady i posuwaliśmy się za nimi przez pewien czas. Wkrótce wyrósł przed nami pagórek porośnięty wrzosem. Weszliśmy na wzgórze, pozostawiając daleko poza sobą strumyk. Teraz już nie mogliśmy spodziewać się, aby ślady były nadal pomocne. Z miejsca, gdzie po raz ostatni widzieliśmy odciśnięte opony "Dunlopa", ślady mogły równie dobrze prowadzić do Holdernesse Hall, którego wyniosłe baszty wznosiły się o kilka mil w lewo, jak i do cichej, szarej wioski, leżącej wprost przed nami, przez którą przechodziła szosa chesterfieldzka.

Gdy dochodziliśmy do niegościnnej i brudnej gospody, ozdobionej wizerunkiem koguta nad drzwiami, Holmes jęknął nagle i chwycił mnie za ramiona, aby nie upaść. Skręcił sobie silnie nogę w kostce. W takich wypadkach człowiek staje się zupełnie bezradny. Z trudnością dobrnął do drzwi, przy których ciemny; starszy mężczyzna palił czarną, glinianą fajkę.

- Jak pan się ma, Mr. Reuben Hayes? - zagadnął Holmes.

- A kim pan jest? I jakim sposobem tak od razu zna pan moje nazwisko? - spytał chłop z błyskiem podejrzenia w chytrych oczach.

- Przecież ono jest wyryte na desce nad pańską głową. Łatwo zaś można poznać człowieka, który jest panem we własnym domu. Przypuszczam, iż w swojej stajni nie posiada pan takiej rzeczy jak powóz?

- Nie! Nie mam.

- Z trudnością mogę stawiać stopę na ziemi.

- Nie trzeba więc jej stawiać!

- Ależ nie mogę chodzić!

- No to skacz pan!

Sposób zachowania Mr. Reuben Hayesa daleki był od współczucia. Holmes jednak przyjął to z godną wprost podziwu pogodą ducha.

- Spójrzcie tu, mój człowieku! - powiedział. - Rzeczywiście mam wielki kłopot. Nie wyobrażam sobie, jak będę szedł.

- Ja też nie - odburknął zgryźliwy gospodarz.

- Sprawa jest bardzo poważna. Dam panu funta szterlinga za pożyczenie mi roweru. Gospodarz nastawił uszu.

- Dokąd pan chce jechać?

- Do Holdernesse Hall.

- Po prośbie do księcia, przypuszczam? - rzekł gospodarz, mierząc ironicznym spojrzeniem nasze zabłocone ubrania.

Holmes zaśmiał się dobrodusznie.

- W każdym razie rad nas będzie widzieć.

- Dlaczego?

- Ponieważ przynosimy mu wiadomość o jego zaginionym synu.

Gospodarz zupełnie wyraźnie zmieszał się.

- Co? Jesteście na jego tropie?

- Widziano go w Liverpoolu. Spodziewają się odnaleźć go lada chwila.

Ponura, nie ogolona twarz gospodarza znowu drgnęła. Nagle ożywił się.

- Mam powód, by księciu źle życzyć! - powiedział. Niegdyś byłem jego pierwszym stangretem, ale obszedł się ze mną niegodziwie. Wyrzucił mnie ze służby, nie mając żadnego konkretnego powodu. Uwierzył na słowo kłamliwemu handlarzowi. Cieszę się jednak, że w Liverpoolu widziano młodego lorda i pomogę panu w dostarczeniu wiadomości do Hall.

- Dziękuję panu - odrzekł Holmes. - Najpierw chcielibyśmy coś zjeść, potem zaś może pan przyprowadzić rower.

- Nie mam roweru.

Holmes podniósł do góry funta szterlinga.

- Człowieku. Mówię przecież panu, iż nie mam żadnego roweru. Mogę panu wynająć dwa konie do Hall.

- Dobrze, dobrze! - powiedział Holmes. - Porozmawiamy o tym, gdy coś zjemy.

Gdy pozostawił nas samych w obszernej kuchni o kamiennej posadzce, zwichnięta kostka Holmesa natychmiast wyzdrowiała. Zmierzch już prawie zapadał, my zaś od wczesnego rana nie mieliśmy niczego w ustach. Toteż posiłek zajął nam nieco czasu. Potem Holmes zamyślił się. Wreszcie raz, czy dwa podszedł do okna, które wychodziło na brudne podwórze i wyjrzał przez nie. W odległym rogu znajdowała się kuźnia, gdzie pracował jakiś umorusanv młodzieniec. Z drugiej strony stały stajnie. Holmes po jednym z takich wypadów do okna znowu usiadł. Nagle z głośnym okrzykiem zerwał się z krzesła.

- Watsonie! Mam rozwiązanie! - zawołał. - Tak, tak! Nie może być inaczej! Widziałeś dzisiaj ślady krów? Watsonie, przypomnij sobie!

- Tak, nawet sporo śladów!

- Gdzie?

- No... w różnych miejscach. Na bagnach, potem na ścieżce, a wreszcie w pobliżu miejsca śmierci biednego Heideggera.

- Doskonale! A teraz powiedz Watsonie, ileś krów widział na wrzosowisku?

- Nie mogę sobie przypomnieć, żebym w ogóle jakąś tam widział.

- Czy to nie dziwne, . Watsonie? Wzdłuż całej, naszej drogi wszędzie widzieliśmy ślady krów. Natomiast nigdzie, na całym wrzosowisku, nie było żadnej krowy. To bardzo dziwne, Watsonie, prawda?

- Tak! To rzeczywiście zastanawiające.

- A teraz, Watsonie, dokonaj takiego wysiłku. Cofnij się myślą wstecz i przypomnij sobie, jak wyglądały ślady na ścieżce?

- Tak, pamiętam.

- Czy przypominasz sobie, że ślady te wyglądały czasami ot tak? - począł układać pewną ilość okruszyn w jakieś wzory.

- W innym miejscu tak:

- A niekiedy znów tak:

- Czy zauważyłeś to?

- Nie, nie zauważyłem.

- Ja zaś spostrzegłem to. Mogę na to przysiąc. Gdy odpoczniemy, trzeba będzie tam jednak wrócić i sprawdzić jeszcze raz. Cóż ze mnie za ślepiec, że od razu nie wyciągnąłem nasuwającego mi się wniosku.

- A jakiż był ten twój wniosek?

- Bardzo prosty. Osobliwa to musi być krowa, która chodzi, kłusuje i galopuje. Na świętego Jerzego! Tego rodzaju fortelu, Watsonie, nie wymyśliła głowa wiejskiego karczmarza. No, sytuację mniej więcej zbadaliśmy. Pozostaje jeszcze młodzieniec pracujący w kuźni. Wśliźnijmy się do zagrody i zobaczmy, co tam ciekawego można znaleźć.

W walącej się stajni znajdowały się dwa zaniedbane konie o szorstkiej, źle utrzymanej sierści. Holmes uniósł jednemu z nich tylną nogę i głośno gwizdnął.

- Stare podkowy, ale świeżo założone! Stare podkowy, lecz nowe hufnale. Tę całą sprawę można nazwać klasyczną. Chodźmy wprost da kuźni.

Chłopak kontynuował pracę, nie zwracając na nas uwagi. Holmes rozglądał się uważnie na wszystkie strony, lustrował bacznym spojrzeniem rozrzucone żelastwo i kawałki drzewa, zaśmiecające podłogę. Wtem za nami dały się słyszeć kroki. Był to karczmarz. Spod szerokich, zmarszczonych brwi spoglądały dzikie oczy. Śniadą twarz wykrzywił grymas wściekłości.

W ręku trzymał krótki, okuty kij i szedł na nas tak groźnie, iż byłem rad, czując rewolwer w kieszeni.

- Ach, wy przeklęte szpiegi! - krzyknął. - Co tu robicie?

- Ależ, Mr. Reuben Hayes - powiedział chłodno Holmes - mógłby ktoś pomyśleć, iż obawia się pan, abyśmy tu czegoś nie znaleźli.

Karczmarz opanował się z wielkim wysiłkiem i zacięte wargi rozchyliły się w nieszczerym uśmiechu, który jednak był jeszcze groźniejszy niż poprzedni wybuch wściekłości.

- Proszę bardzo, możecie panowie wszystko obejrzeć w mojej kuźni - rzekł wreszcie. - Ale niech pan weźmie pod uwagę, proszę pana, iż nie mam powodu do radości, gdy obcy kręcą się bez pozwolenia po moim terenie. Dlatego też im szybciej uzyska pan to, czego pragnie i stąd sobie pójdzie, tym lepiej.

- Wszystko w porządku, Mr. Hayes. Nic złego się nie stało - odpowiedział Holmes. - Obejrzeliśmy wasze konie i zdecydowaliśmy się jednak iść piechotą. To chyba niedaleko.

- Tą szosą w lewo będzie najwyżej 2 mile do samych bram Hallu.

Wiódł za nami posępnym wzrokiem, dopóki nie opuściliśmy jego terenu.

Drogą nie uszliśmy jednak zbyt daleko. Skoro bowiem tylko zakręt zasłonił nas przed oczyma karczmarza, Holmes natychmiast zatrzymał się.

- Byliśmy już bardzo blisko "ciepła", jak mówią dzieci - powiedział. - Tymczasem z każdym krokiem, który nas oddala od gospody, robi się coraz "zimniej". Nie, nie! Chyba nie potrafię jej opuścić.

- Reuben Hayes zna całą sprawę - wtrąciłem. - Jestem tego pewien. W życiu nie widziałem bardziej typowego łajdaka.

- Oho? Rzeczywiście takie wywarł na tobie wrażenie? Tam są konie, jest kuźnia. Tak! Ten "Walczący Kogut" to bardzo interesujące miejsce. Powinniśmy jeszcze raz dyskretnie je obejrzeć.

Za nami rozpościerał się długi, pochyły stok wzgórza. Tu i ówdzie, jakby porozrzucane, szarzały na nim wapienne głazy. Gdy zawróciliśmy i szliśmy stokiem wzgórza, dostrzegłem nagle cyklistę, jadącego z dużą szybkością od strony Holdernesse Hall.

- Schowaj się, Watsonie! - krzyknął Holmes, pociągając mnie za sobą. Ledwo zdążyliśmy się ukryć, gdy rowerzysta przemknął obok nas szosą. W'V tumanach pyłu mignęła mi przelotnie blada, przerażona twarz o napiętych rysach, szeroko otwartych ustach i dziko patrzących, wybałuszonych oczach. Była to jakaś dziwna karykatura twarzy Jamesa Wildera, którego poznałem wczoraj wieczorem:

- Ależ to sekretarz księcia! - krzyknął Holmes. Chodź, Watsonie. Zobaczymy, czego on tam szuka?

Skradając się od skały do skały dotarliśmy po paru minutach do punktu, z którego można było obserwować drzwi gospody. Obok nich stał oparty o ścianę rower Wildera. Koło domu nie zobaczyliśmy nikogo. Również w oknach nie mogliśmy dostrzec nawet przelotnie żadnej twarzy.

W miarę, jak słońce chyliło się za wysokie wieże Holdernesse Hall, powoli zapadał zmrok. Przed stajnią na podwórzu gospody zajaśniały w mroku światła bocznych latarni jakiegoś pojazdu. Wkrótce po tym usłyszeliśmy stukot kopyt i turkot kół, gdy wtoczył się on na szosę i ruszył szalonym pędem w kierunku Chesterfield.

- Co ty o tym myślisz, Watsonie? - spytał szeptem Holmes.

- To mi wygląda na ucieczkę!

- W powoziku, o ile mogłem dojrzeć, odjechał tylko jeden człowiek. Z całą pewnością nie był to jednak Mr. James Wilder, ponieważ stoi on tam we drzwiach.

W ciemności zamajaczył czerwony prostokąt światła. Na jego tle rysowała się czarna sylwetka sekretarza. Z głową poddaną do przodu wpatrywał się w mrok. Widocznie kogoś oczekiwał. Wreszcie od strony szosy dały się słyszeć kroki i w zasięgu światła mignęła druga sylwetka. Następnie drzwi zamknięto i znów zapanowały ciemności. W pięć minut później zapłonęła lampa w pokoju na pierwszym piętrze.

- Jakieś dziwne obyczaje panują w "Walczącym Kogucie" - rzekł Holmes.

- Bar znajduje się po drugiej stronie budynku.- Tak, a ci przybysze są prywatnymi gośćmi. Ale cóż u licha porabia nocą w takiej spelunce Mr. James Wilder? I kim jest jego towarzysz, który przybył na spotkanie z nim? Chodź, Watsonie! Musimy zaryzykować. Spróbujemy dokładniej zbadać całą sprawę.

Przekradliśmy się razem do szosy i podpełznęliśmy pod same drzwi gospody. Rower nadal stał oparty o ścianę. Holmes zapalił zapałkę i oświetlił nią tylne koło. Gdy światło padło na połataną oponę typu "Dunlop", Sherlock zaśmiał się cicho. W górze ponad nami znajdowało się oświetlone okno.

- Muszę tam zaglądnąć, Watsonie! Mógłbym to zrobić, gdybyś oparł się o ścianę i nieco nachylił.

W chwilę później jego stopy znalazły się na moich barkach. Z trudem dosięgnął okna. Po chwili zeszedł na dół.

- Chodź mój przyjacielu! - powiedział. - Aż nadto długo pracowaliśmy tego dnia. Wiemy już chyba wszystko, czego mogliśmy się dowiedzieć. Do szkoły daleka droga. Im szybciej wyruszymy, tym lepiej.

Poclczas męczącej wędrówki przez wrzosowiska nie odzywał się wiele. Gdy zaś dotarliśmy do szkoły, nie chciał wejść do środka, lecz udał się najpierw na stację Mackleton, aby nadać depeszę.

Słyszałem, jak późno w nocy pocieszał dr. Huxtable'a zmartwionego śmiercią nauczyciela. Wreszcie przyszedł do mojego pokoju tak rześki i pełen sił, jakby to był ranek.

- Wszystko idzie dobrze, mój drogi! - powiedział. Obiecuję ci, iż do jutrzejszego wieczora rozwiążemy tajemnicę.

Nazajutrz około godziny jedenastej kroczyłem wraz z przyjacielem piękną, cisową aleją Holdernesse Hall. Przez wspaniałe wejście w stylu elżbietańskim wprowadzono nas do gabinetu Jego Wysokości. Zastaliśmy tam Mr. Jamesa Wildera. Chociaż obejście jego było chłodne i uprzejme, to jednak jakiś cień przerażenia z poprzedniej nocy czaił się w jego niespokojnych oczach, a twarz wykrzywiał niekiedy nerwowy skurcz.

- Panowie przyszli zobaczyć się z Jego Wysokością? Bardzo mi przykro, ale książę czuje się bardzo niedobrze. Ogromnie się przejął smutną nowiną. Wczoraj wieczorem otrzymaliśmy telegram od dr. Huxtable'a donoszący nam o pańskich odkryciach!

- Muszę widzieć się z księciem, Mr. Wilder!

- Ależ on jest w swoim pokoju.

- Wobec tego pójdę do jego pokoju.

- Prawdopodobnie leży w łóżku.

- A więc w sypialni się z nim zobaczę.

Chłodny i nieubłagany sposób zachowania się Holmesa przekonał sekretarza, iż spór z nim byłby bezcelowy.

- Bardzo dobrze, Mr. Holmes. Zawiadomię go o przybyciu panów:

Książę zjawił się po półgodzinnym oczekiwaniu. Twarz miał jeszcze bledszą niż zazwyczaj, plecy zgarbione. Wydało mi się, iż postarzał się w ciągu wczorajszego dnia. Powitał nas z wyniosłą uprzejmością i usiadł.

- A więc słucham, Mr. Holmes? - rzekł książę. Lecz mój przyjaciel wpatrywał się w sekretarza, który stał przy krześle swego pana.

- Wasza Wysokość! Z pewnością będę mógł mówić swobodniej w nieobecności Mr. Wildera.

Sekretarz uchylił kotarę, rzucając Holmesowi nienawistne spojrzenie.

- Jeśli Wasza Wysokość sobie życzy...?

- Tak! Tak! Lepiej pan zrobi odchodząc. A teraz, Mr. Holmes, co mi pan ma do powiedzenia?

Przyjaciel mój odczekał, aż zamknęły się drzwi za wycofującym się sekretarzem.

- Wasza Wysokość! Dr Huxtable zapewnił nas o nagrodzie za rozwiązanie tej sprawy. Pragnąłbym uzyskać potwierdzenie tego z pańskich ust.

- Oczywiście, Mr. Holmes.

- Jeśli mnie dobrze poinformowano, wynosi ona pięć tysięcy funtów szterlingów dla tego, kto wskaże panu miejsce pobytu jego syna?

- Tak jest!

- I dalszy tysiąc osobie, która poda nazwiska tych, którzy go uwięzili.

- Dokładnie tak.

- To ostatnie zdanie obejmuje niewątpliwie nie tylko tych, którzy go porwali, lecz również i tych, którzy starają się utrzymać w zamknięciu?

- Tak! tak - zawołał książę niecierpliwie. - Jeśli pan dobrze wykona swoją pracę, Mr. Holmes, to na pewno nie będzie pan narzekał na zapłatę.

Przyjaciel mój zatarł chude dłonie z objawem chciwości, która zdziwiła mnie niepomiernie. Znałem bowiem jego skromne wymagania.

- Na biurku leży, zdaje się, książeczka czekowa Waszej Wysokości? - powiedział. - Byłoby mi bardzo miło, gdyby pan zechciał mi wypisać czek na sześć tysięcy funtów szterlingów. Przypuszczalnie nie zrobi to panu różnicy. Moim bankiem jest Capital and Counties Bank, oddział na Oxford Street.

Książę siedział w swym fotelu wyprostowany, z surowym wyrazem twarzy, spoglądając kamiennym wzrokiem na mego przyjaciela.

- Czy to kpiny, Mr. Holmes? Z tej sprawy nie wypada żartować.

- Ależ nic podobnego, Wasza Wysokość. Nigdy w życiu nie mówiłem bardziej serio.

- Cóż więc pan myśli?

- Myślę, że zdobyłem pańską nagrodę. Wiem, gdzie jest pański syn i znam kilka osób, które go więżą.

Książę zbladł jak ściana, a jego broda przez kontrast wydała się jeszcze czerwieńsza.

- Ależ gdzie on jest? - wykrztusił.

- On jest, albo też był ubiegłej nocy w gospodzie "Pod Walczącym Kogutem". Leży ona około dwóch mil od bram pańskiego parku.

Książę opadł na fotel.

- A kogo pan oskarża?

Odpowiedź Holmesa była wprost zdumiewająca. Podszedł bliżej i dotknął dłonią ramienia księcia.

- Oskarżam p a n a! - powiedział. - A teraz, Wasza Wysokość, proszę o czek.

Nigdy nie zapomnę tej sceny. Książę zerwał się z fotela i zatrzepotał rękami, jak człowiek spadający w przepaść. Dopiero po chwili opanował się z nadzwyczajnym wysiłkiem i ukrył twarz w dłoniach. Upłynęło kilka minut, zanim się odezwał.

- Co pan wie? - spytał wreszcie, nie podnosząc głowy.

- Widziałem pana ostatniej nocy razem z nim.

- Czy nikt poza pańskim przyjacielem nie wie o tym?

- Nikomu nie mówiłem ani słowa!

Książę drżącą ręką ujął pióro i otworzył książeczkę czekową.

- Oczywiście dotrzymuję słowa, Mr. Holmes. Wypiszę panu czek bez względu na to, jak niepomyślne mogę być dla mnie informacje, które pan zdobył. Gdy ogłaszałem nagrodę, nie miałem pojęcia, jaki obrót mogą przyjąć wypadki. Jednakże pan i pański przyjaciel jesteście chyba ludźmi dyskretnymi?

- Nie bardzo rozumiem Waszą Wysokość.

- Mr. Holmes! Muszę postawić sprawę jasno. Jeśli tylko wy dwaj znacie całą tajemnicę, to nie widzę powodu, aby miała się ona rozprzestrzenić. Zdaje się, iż właściwie jestem panu winien 12 tysięcy funtów szterlingów. Czy nie tak?

Holmes, uśmiechając się, potrząsnął przecząco głową.

- Obawiam się, Wasza Wysokość, iż tych spraw nie da się załatwić w tak prosty sposób. Tu wchodzi w grę śmierć nauczyciela.

- Ale James nic o tym nie wiedział. Pan nie może przecież obarczać go odpowiedzialnością za tę zbrodnię. Dokonał jej ten brutalny łotr, którego miał nieszczęście wynająć.

- Jeśli człowiek popełnia zbrodnię, to ponosi moralną odpowiedzialność za każdą inną zbrodnię, jaka może z niej wyniknąć. Oto mój punkt widzenia, Wasza Wysokość!

- Moralnie, Mr. Holmes. Ma pan niewątpliwie słuszność. Ale na pewno prawo ma inny punkt widzenia. Nie można skazać człowieka za morderstwo, przy którym wcale nie był obecny i któremu jest przeciwny, do którego wreszcie ma taki sam wstręt jak pan. Skoro tylko się o tym dowiedział, od razu mi wszystko wyznał, tak przepełniały go żal i zgroza. Och, Mr. Holmes! Niech go pan ocali! Pan musi go jakoś ratować! Mówię panu, pan musi go ocalić!

Książę do reszty stracił panowanie nad sobą. Biegał po pokoju. Twarz mu się wykrzywiła, wymachiwał zaciśniętymi pięściami. Wreszcie opanował się i znów usiadł przy biurku.

- W pełni doceniam pańskie postępowanie! - rzekł wreszcie. - Dobrze, iż przyszedł pan najpierw do mnie i nikomu o tym nie wspominał. Przynajmniej mamy czas do zastanowienia się, w jakim stopniu można zatuszować ten okropny skandal.

- Doskonale! - odpowiedział Holmes. - Moim zdaniem, Wasza Wysokość, można to będzie osiągnąć jedynie drogą absolutnej szczerości. Pragnę pomóc Waszej Wysokości z całego serca. Jednak, aby to uczynić, muszę poznać sprawę w najdrobniejszych szczegółach. Orientuję się, iż słowa Waszej Wysokości odnosiły się do Mr. Jamesa Wildera i że nie jest on mordercą.

- Nie! Morderca zbiegł!

Sherlock Holmes uśmiechnął się z zakłopotaniem.

- Wasza Wysokość nie miała widocznie okazji dowiedzieć się o rozgłosie, jakim się cieszę. W przeciwnym bowiem razie nie przypuszczałby pan, iż tak łatwo można mi się wymknąć. Mr. Reubena Hayesa zaaresztowano w Chesterfield o jedenastej w nocy na podstawie mojej informacji. Dziś rano przed wyjściem ze szkoły otrzymałem telegram z miejscowej komendy policji.

Książę opadł na fotel i z podziwem patrzył na mego przyjaciela.

- Pan chyba posiada jakieś nadludzkie siły! - powiedział. - A więc Reubena Hayesa uwięziono? Mam powód, by się cieszyć, jeśli nie odbije się to na losach Jamesa.

- Pańskiego sekretarza?

- Nie, sir! Mojego syna!

Teraz Holmes popatrzył nań kompletnie zdumiony.

- A to nowina! Przyznaję, Wasza Wysokość, iż tego się nawet nie spodziewałem. Czy mógłbym jednak prosić pana o bliższe wyjaśnienia?

- Nie mam zamiaru niczego przed panem ukrywać! Całkowicie się też z panem zgadzam co do tego, że tylko zupełna szczerość jest najlepszym sposobem postępowania w tej sytuacji, do której doprowadziły zazdrość i szaleństwo Jamesa. A prawda może być bardzo bolesna. Gdy byłem jeszcze bardzo młody, Mr. Holmes, pokochałem taką miłością, jaka przychodzi tylko raz w życiu. Zaofiarowałem mojej ukochanej małżeństwo. Ona jednak odmówiła. Obawiała się bowiem, iż taki krok mógłby zniszczyć moją karierę. Gdyby ona żyła, na pewno nie poślubiłbym nikogo innego. Niestety, umarła i osierociła jedyne dziecko. Przez wzgląd na nią opiekowałem się nim i dałem mu utrzymanie, lecz nie mogłem go oficjalnie usynowić. Zapewniłem mu jednak najlepsze wychowanie i wykształcenie. Skoro zaś doszedł do pełnoletności, trzymałem go blisko siebie. Wkrótce poznał on moją tajemnicę i odtąd pozwalał sobie na różne żądania wobec mnie. Posuwał się nawet do gróźb wywołania skandalu, którego się bardzo obawiałem. Wreszcie jego obecność stała się w pewnym stopniu powodem niesnasek małżeńskich i separacji z obecną moją żoną... Przede wszystkim jednak nienawidził on mojego małego synka, prawem uznanego spadkobiercy. Od samego początku żywił doń zawziętą nienawiść. Może pan mnie zapytać, dlaczego w takiej sytuacji nadal trzymałem Jamesa pod moim dachem. I słusznie. Ale niech pan tylko pomyśli. Jego twarz przypominała mi rysy zmarłej matki, której pamięć była mi zawsze tak droga. I właśnie ze względu na to nie miały końca moje cierpienia. Odziedziczył po matce cały jej urok i czarujący sposób bycia. Każdym więc ruchem żywo mi ją przypominał. Nie mogłem go odesłać! Obawiałem się jednak bardzo, aby Arturowi, to jest lordowi Saltire, nie wyrządził krzywdy. Dlatego też wysłałem chłopca do szkoły dra Huxtable'a.

James jako mój przedstawiciel zapoznał się z Hayesem, który był jednym z dzierżawców. To skończony łotr. James zawsze miał skłonność do zawierania takich gminnych znajomości, a więc i tym razem w jakiś niezrozumiały sposób nawiązał z nim bliższe stosunki.

Gdy postanowił porwać lorda Saltire'a, to zapewnił sobie pomoc tego człowieka. Pan przypomina sobie, iż w przeddzień wypadku napisałem do Artura. Otóż James otworzył kopertę i włożył inny list. Prosił w nim Artura o spotkanie w małym lasku zwanym "Ragged Shaw", który znajduje się w pobliżu szkoły. Pisał rzekomo z polecenia księżnej : w ten sposób skłonił chłopca do przybycia. Wspominałem już panu, iż James wszystko mi wyznał. Otóż owego wieczoru pojechał rowerem i powiedział Arturowi, gdy się spotkali w lesie, iż matka pragnie się z nim zobaczyć i w tym celu oczekuje go na wrzosowisku. Jeśli uda się o północy do lasku, to spotka człowieka z koniem, który go do niej zawiezie. Biedny Artur wpadł w zasadzkę. Przybył bowiem na umówione spotkanie i zastał tam Hayesa. Artur dosiadł konia i razem odjechali. Potem okazało się jednak choć James dowiedział się o tym dopiero wczoraj, że ścigano ich. Gdy nauczyciel już ich doganiał, Hayes zadał mu cios swym okutym kijem, tak że człowiek ten zmarł wskutek odniesionej rany. Hayes zawiózł Artura do swojej gospody "Pod Walczącym Kogutem". Tu uwięził go w pokoju na pierwszym piętrze, oddając pod opiekę pani Hayesowej, dobrej zresztą kobieciny, lecz znajdującej się pod całkowitym wpływem swego brutalnego męża.

Oto tak przedstawiały się sprawy dwa dni temu, gdy pana po raz pierwszy ujrzałem. Wówczas, podobnie jak pan, nie miałem pojęcia, jak naprawdę sprawa wyglądała. Może pan mnie oczywiście spytać, jakie motywy skłoniły Jamesa do popełnienia tego czynu? Cóż mam na to odpowiedzieć? Dużo w tym było bezsensownej i fanatycznej nienawiści do mojego spadkobiercy Artura. James wyobrażał sobie, iż on sam powinien być dziedzicem całego mojego majątku i czuł głęboką nienawiść do praw społecznych, które mu to uniemożliwiały. Jednocześnie miał on określony motyw działania. Pragnął, bym złamał ustawowy porządek dziedziczenia. Był głęboko przekonany, iż leży to w mojej mocy. Zamierzał zrobić ze mną taką zamianę: on zwróci mi Artura, o ile zmienię zasady dziedziczenia i przekażę mu cały majątek w testamencie. Zdawał sobie doskonale sprawę, iż dobrowolnie nigdy w życiu nie odwołam się do pomocy policji przeciwko niemu. Chciał mi zaproponować taką zamianę, ale w rzeczywistości nie zdążył już tego uczynić, gdyż wypadki potoczyły się zbyt szybko. Nie miał więc czasu na realizację swoich planów.

Znalezienie przez pana zwłok nauczyciela Heideggera sparaliżowało jego nikczemny plan. Na wiadomość o tym. Jamesa opanowało przerażenie. Stało się to wczoraj, gdy siedzieliśmy razem tu, w gabinecie. Nadszedł właśnie telegram od dra Huxtable'a. James był tak wstrząśnięty i przygnębiony, iż podejrzenia, które podświadomie zawsze mnie nurtowały, przekształciły się w niezbitą pewność. Zarzuciłem mu porwanie chłopca. On wyznał wszystko dobrowolnie, a potem błagał, bym dochował mu tajemnicy przez trzy dni. Chciał swojemu niecnemu wspólnikowi dać okazję do ocalenia życia. Uległem jego prośbom. Zawsze mu ulegałem. James tymczasem pospieszył natychmiast do gospody "Pod Walczącym Kogutem", aby ostrzec Hayesa i dać mu pieniądze na ucieczkę. Nie mogłem udać się tam za dnia, bez zwrócenia niczyjej uwagi. Skoro jednak tylko zapadł zmrok, podążyłem zobaczyć mojego drogiego Artura. Zastałem go całego i zdrowego. Był jednak okropnie przejęty straszną zbrodnią, której był świadkiem. Ulegając przyrzeczeniu, zgodziłem się, chociaż bardzo niechętnie, pozostawić go tam trzy dni pod opieką Mrs. Hayesowej. Nie można było bowiem poinformować policji, gdzie on przebywał, nie ujawniając jednocześnie, kto był mordercą. To nie ulega wątpliwości. Ponadto nie mogłem sobie wyobrazić, jak morderca może ponieść karę bez zguby mego nieszczęsnego Jamesa. Prosił mnie pan o bezwzględną szczerość. I tak też uczyniłem. Powiedziałem panu całą prawdę, wszystko, bez żadnych niedomówień i przemilczeń. Teraz niech pan odpłaci mi się taką samą szczerością.

- Oczywiście, Wasza Wysokość! - odpowiedział Holmes. - Przede wszystkim muszę panu wyjaśnić, iż pan sam popadł w bardzo poważny konflikt z przepisami prawnymi. Uczestniczył pan w zbrodni i pomógł pan w ucieczce mordercy. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż pieniądze, które wziął James Wilder dla swojego wspólnika na pomoc w ucieczce, pochodziły z portfelu Waszej Wysokości.

Książę skinął potakująco głową.

- To rzeczywiście bardzo poważna sprawa. Moim zdaniem, Wasza Wysokość, jeszcze bardziej karygodne jest pańskie stanowisko wobec młodszego syna. Pan go zostawił przecież na dalsze trzy dni w tej spelunce.

- Ale uzyskałem uroczyste przyrzeczenie...

- Cóż znaczą przyrzeczenia dla takich ludzi? Nie ma pan żadnej pewności, iż nie zniknie on ponownie. Dla zachcianki pańskiego złego, starszego syna, naraził pan niepotrzebnie na poważne niebezpieczeństwo swoje niewinne młodsze dziecko. To naprawdę bardzo niesprawiedliwie. Dumny lord na Holdernesse nie był przyzwyczajony słuchać tak ostrych wyrzutów w swojej własnej, książęcej rezydencji. Gorąca fala krwi napłynęła mu do głowy, barwiąc purpurowym rumieńcem wysokie czoło. Jednak sumienie nakazywało mu milczenie.

- Pomogę panu, ale pod jednym tylko warunkiem: Zadzwoni pan na lokaja i pozwoli mi wydawać polecenia, jakie uznam za stosowne.

Książę bez słowa nacisnął taster elektrycznego dzwonka. Zjawił się służący.

- Ucieszy was zapewne wiadomość - rzekł Holmes - o znalezieniu panicza. Na specjalne życzenie księcia proszę natychmiast wysłać powóz do gospody "Pod Walczącym Kogutem" i przywieźć do domu lorda Saltire'a.

- A teraz - ciągnął dalej Holmes, gdy uradowany lokaj się oddalił - skoro zabezpieczyliśmy przyszłość, możemy z większą wyrozumiałością odnieść się do przeszłości. Nie jestem tu urzędowo. Dlatego też, dopóki czynię zadość zasadom sprawiedliwości, nie widzę powodu do wyjawiania wszystkiego, co mi jest wiadome. Nie mówię oczywiście o Hayesie. Czeka go szubienica! Ja zaś nie ruszę nawet palcem, aby go uratować! Nie mam pojęcia, co on zezna. Niewątpliwie jednak Wasza Wysokość może mu dać do zrozumienia, iż milczenie leży w jego własnym interesie. Z punktu widzenia policji porwał on chłopca w celu uzyskania okupu. Jeśli oni sami nie dojdą do sedna sprawy, to nie widzę powodu, dlaczego miałbym sugerować im szerszy punkt widzenia. Muszę jednak ostrzec Waszą Wysokość, ż dalszy pobyt Mr. Jamesa Wildera w pańskim domu może jedynie sprowadzić nieszczęście.

- Zrozumiałem to sam, Mr. Holmes, i już załatwiłem tę sprawę. Opuści mnie on na zawsze. Pojedzie mianowicie szukać szczęścia do Australii.

- Wobec tego, Wasza Wysokość, ponieważ wszelkie niesnaski w pańskim pożyciu małżeńskim, jak pan sam stwierdził, powodowała obecność Jamesa, pragnę podsunąć panu pewną myśl. Czy nie zechciałby pan naprawić krzywdy wyrządzonej księżnej i na nowo podjąć stosunki, które w tak przykry sposób zostały zerwane?

- I to również uczyniłem, Mr. Holmes. Dziś rano napisałem do księżnej.

- W takim razie - powiedział Holmes wstając - zarówno mój przyjaciel. jak i ja, możemy sobie chyba pogratulować kilku pomyślnych wyników w ciągu naszej krótkiej wycieczki na północ. Pozostaje jednak jeszcze jeden drobiazg do wyjaśnienia. Ten łotr, Hayes, obuł konie w specjalne buty, które imitowały ślady krów. Czy to Mr. Wilder nauczył go tej niecodziennej sztuczki?

Zdumienie księcia nie miało granic. Stał chwilę zamyślony. Wreszcie otworzył drzwi i wprowadził nas do wielkiej komnaty przekształconej na muzeum. Powiódł nas do szklanej gabloty, stojącej w kącie, i pokazał napis, który głosił:

Te buty wykopano w fosie zamku Holdernesse Hall. Przeznaczone są dla koni. Jednak pod spodem uformowano je w kształcie żelaznych, rozszczepionych racic krów, aby ścigającym zmylić trop. Prawdopodobnie należały one do któregoś ze średniowiecznych baronów-rabusiów, panów na Holdernesse.

Holmes otworzył gablotę i powiódł zwilżonym palcem wzdłuż buta. Cienka warstwa świeżego pyłu i brudu pozostała na skórze.

- Dziękuję panu! - powiedział zamykając gablotę. Oto drugi z najciekawszych przedmiotów, jakie widziałem na północy.

- A pierwszy?

Holmes wziął do ręki czek, złożył go i troskliwie umieścił w notesie.

- Jestem ubogim człowiekiem - rzekł gładząc z upodobaniem notes, który następnie schował do wewnętrznej kieszeni.

Opowiadanie w tłumaczeniu Jana Skalnego i Jerzego Regawskiego, przytoczone na podstawie zbioru Sherlock Holmes niepokonany, wyd. II, Poznań: Wyd. Poznańskie, 1969. Dostępna jest także wersja oryginalna.

Zoceerował i opracował Szymon "Zbooy" Madej (ysmadej@cyf-kr.edu.pl) 1998

23.11.99 14:41